وب جهان‌گستر وقتی صحبت از تاریخ فناوری می‌شود، معدود نوآوری‌هایی به اندازه وب جهان‌گستر تأثیرگذار بوده‌اند. ایده‌ای که بیش از سه دهه پیش توسط تیم برنرز-لی مطرح شد، وب جهان‌گستر را به بستری برای ارتباطات، اشتراک دانش، تجارت و فرهنگ تبدیل کرد. کتاب جدیدی که زندگی، مبارزات و چشم‌انداز برنرز-لی را بررسی می‌کند، یادآور این حقیقت است که وب جهان‌گستر همچنان ستون اصلی دنیای دیجیتال امروز است.
این کتاب، وب جهان‌گستر را نه صرفاً به‌عنوان یک نوآوری فنی بلکه به‌عنوان یک انقلاب برای بشریت معرفی می‌کند. در آن توضیح داده می‌شود که هرچند وب جهان‌گستر بر پایه آرمان‌گرایی و دسترسی آزاد برای همه شکل گرفت، اما با گذشت زمان تحت تأثیر شرکت‌های بزرگ، دولت‌ها و نیازهای کاربران جهانی تغییر کرده است. محور اصلی این روایت این است که وب جهان‌گستر زنده است، پرچالش است و همچنان در حال تکامل.
تیم برنرز-لی در این روایت نه فقط به‌عنوان یک دانشمند، بلکه به‌عنوان یک متفکر آرمان‌گرا ظاهر می‌شود. او وب جهان‌گستر را با رؤیای برابری، آزادی و اشتراک دانش طراحی کرد. برخلاف سیستم‌های بسته آن زمان، وب جهان‌گستر همه را دعوت به مشارکت می‌کرد. همین ویژگی همگانی، همچنان یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های آن است؛ حتی اگر چالش‌های مدرن آن رؤیای اولیه را تحت‌الشعاع قرار داده باشند.
نویسنده کتاب به‌خوبی زندگی‌نامه برنرز-لی را با تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عصر دیجیتال در هم می‌آمیزد. تمرکز بر وب جهان‌گستر نشان می‌دهد که چگونه یک اختراع توانست ژئوپلیتیک را تغییر دهد، رسانه‌ها را دموکراتیک کند و به فعالان اجتماعی قدرت ببخشد. از بهار عربی تا ظهور غول‌های تجارت الکترونیک، وب جهان‌گستر ستون فقرات جامعه مدرن باقی مانده است.
اما داستان وب جهان‌گستر روی تاریکی هم دارد. کتاب توضیح می‌دهد که چگونه اطلاعات نادرست، نظارت‌های گسترده و سیاست‌های انحصاری شرکت‌ها، یکپارچگی وب جهان‌گستر را تهدید کرده‌اند. جایی که برنرز-لی یک فضای آزاد و برابر برای همه متصور بود، شرکت‌ها دیوارهایی ساختند و الگوریتم‌هایی طراحی کردند که سود را بر حقیقت مقدم می‌دانند. دولت‌ها هم جریان اطلاعات را کنترل کردند و این پرسش را پیش آوردند که آینده وب جهان‌گستر تا چه اندازه آزاد خواهد ماند.
با این حال، وب جهان‌گستر هنوز مکانی برای خلاقیت و مقاومت است. کتاب مثال‌های متعددی از برنامه‌نویسان و فعالانی می‌آورد که از وب جهان‌گستر برای مبارزه با سانسور، گسترش نوآوری و ایجاد جوامع استفاده کرده‌اند. این دوگانگی—میان کنترل و آزادی—داستان وب جهان‌گستر را جذاب و پرکشش کرده است.
یکی از نقاط قوت کتاب، نگاه جهانی آن است. وب جهان‌گستر فقط پروژه‌ای غربی نبود؛ گسترش آن در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین کل اقتصادها و جوامع را دگرگون کرد. فناوری موبایل باعث شد میلیاردها نفر به وب جهان‌گستر دسترسی پیدا کنند و این بستر را متنوع‌تر و گسترده‌تر سازند. همین روایت‌ها نشان می‌دهند که وب جهان‌گستر متعلق به همه است، نه فقط به سیلیکون‌ولی یا آزمایشگاه‌های اروپایی.
بخش دیگری از کتاب به تلاش‌های برنرز-لی برای «اصلاح» وب جهان‌گستر می‌پردازد. پروژه‌هایی مانند Solid نشان‌دهنده نارضایتی او از وضعیت فعلی‌اند. او همچنان معتقد است که باید کنترل به دست کاربران بازگردد و یادآوری می‌کند که وب جهان‌گستر در اصل برای توانمندسازی افراد ساخته شد، نه شرکت‌ها.
کتاب همچنین به جنجال‌ها و بحران‌های اخیر هم می‌پردازد. از رسوایی‌های داده‌ای مانند کمبریج آنالیتیکا گرفته تا پرونده‌های ضدانحصار علیه غول‌های فناوری، وب جهان‌گستر همیشه در مرکز بحران‌های معاصر بوده است. این مسائل نشان می‌دهند که وب جهان‌گستر ابزاری ثابت و بی‌تغییر نیست، بلکه سیستمی زنده و در حال شکل‌گیری توسط نیروهای مختلف قدرت است.
خواننده در این مسیر به پرسشی کلیدی می‌رسد: نقش ما در شکل‌دهی به وب جهان‌گستر چیست؟ آیا ما صرفاً مصرف‌کنندگان منفعل خوراک الگوریتمی هستیم یا می‌توانیم مشارکت‌کنندگان فعالی در ساخت یک فرهنگ دیجیتال سالم‌تر باشیم؟ این پرسش در قلب کتاب قرار دارد و مخاطب را به تأمل درباره بازگرداندن روح واقعی وب جهان‌گستر دعوت می‌کند.
با پیشرفت فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی و بلاکچین، برخی تصور می‌کنند دوران وب جهان‌گستر به پایان رسیده، اما واقعیت این است که این نوآوری‌ها همگی بر بستر همان شبکه‌ای بنا شده‌اند که برنرز-لی تصورش را داشت. وب جهان‌گستر هنوز پایه‌ای‌ترین بستر ارتباطی و فرهنگی ماست.
در پایان، این کتاب هم تاریخ است و هم مانیفست. نشان می‌دهد چگونه وب جهان‌گستر از دل آرمان‌گرایی متولد شد، موج‌های سوءاستفاده را تحمل کرد و همچنان ظرفیت بازآفرینی دارد. رؤیای برنرز-لی نمرده؛ فقط باید برای نسل جدید دوباره تعریف شود. پیام نهایی روشن است: آینده وب جهان‌گستر در دستان ماست.
نبوغ تیم برنرز-لی فقط در دانش فنی‌اش نبود؛ او فهمید که وب جهان‌گستر می‌تواند بازتابی از بهترین آرزوهای انسانی یا بدترین ضعف‌های آن باشد. همین دوگانگی است که باعث می‌شود وب جهان‌گستر همچنان الهام‌بخش، پیچیده و حتی آزاردهنده باشد. خواندن این روایت یادآور می‌شود که برای حفاظت از آینده، باید به ریشه‌ها برگردیم. و در ریشه‌ها یک عبارت بیش از همه برجسته است: وب جهان‌گستر.
